بحران فرونشست تهران که سال‌ها پشت دیوار بی‌توجهی پنهان مانده بود، اکنون با ورود مستقیم رئیس‌جمهور و برخی نهادهای تصمیم‌گیر، به‌عنوان یک بحران ملی به رسمیت شناخته شده است. طبق گزارش‌های رسمی سازمان نقشه‌برداری کشور، در برخی نقاط تهران میزان فرونشست به ۳۱ سانتی‌متر در سال رسیده و در مجاورت چاه‌های عمیق حتی تا ۳۶ […]
بحران فرونشست تهران که سال‌ها پشت دیوار بی‌توجهی پنهان مانده بود، اکنون با ورود مستقیم رئیس‌جمهور و برخی نهادهای تصمیم‌گیر، به‌عنوان یک بحران ملی به رسمیت شناخته شده است.
طبق گزارش‌های رسمی سازمان نقشه‌برداری کشور، در برخی نقاط تهران میزان فرونشست به ۳۱ سانتی‌متر در سال رسیده و در مجاورت چاه‌های عمیق حتی تا ۳۶ سانتی‌متر نیز گزارش شده است. این ارقام تنها آمار نیستند؛ بلکه گویای فشار شدید بر سفره‌های آب زیرزمینی و تهدیدی واقعی برای زیرساخت‌های شهری و ایمنی شهروندان هستند.
علی بیت‌الهی، دبیر کارگروه ملی مخاطرات طبیعی کشور، هشدار داده است که نرخ فعلی فرونشست در تهران «غیرعادی و بسیار بالا» است و این پدیده می‌تواند به آسیب‌های جدی به خطوط مترو، تأسیسات شهری و حتی شبکه فاضلاب منجر شود. به گفته دکتر مهدی زارع، استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی، «فرونشست با زلزله هم‌افزایی خطرناک دارد و اگر گسلی در مجاورت مناطق فرونشسته فعال شود، شدت آسیب‌ها به مراتب بیشتر خواهد بود.»
در همین راستا، رئیس‌جمهور مستقیماً به موضوع ورود کرده و بر توقف فشارها برای حفر چاه‌های جدید در تهران تأکید کرده است. مهدی پیرهادی، رئیس کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران، ضمن تقدیر از این اقدام گفت: «رئیس‌جمهور بدون کتمان واقعیت، به‌طور علمی به موضوع پرداخت و به استانداری تهران نیز تذکرات لازم را ارائه داد.»
پیرهادی تأکید کرده است که فرونشست تهران وارد مرحله بحرانی شده و آمارها نشان می‌دهد که در برخی مناطق، میزان فرونشست به بیش از ۳۱ سانتی‌متر در سال رسیده و در مجاورت چاه‌های عمیق، این عدد تا ۳۶ سانتی‌متر نیز گزارش شده است. وی اشاره کرد که فشار برای حفر چاه در پایتخت با تأکید رئیس‌جمهور کاهش یافته است، اما تنها در صورتی می‌توان به نتیجه امیدوار بود که جایگزین‌های فنی، اقتصادی و پایدار به‌سرعت معرفی و اجرایی شوند.
بیت‌اللهی، عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، توضیح داده است که تهران بر روی لایه‌ای از خاک‌های ریزدانه و متراکم قرار دارد که در برابر برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی، دچار تراکم دائمی می‌شوند. او هشدار داده که فرونشست نه‌تنها زیرساخت‌ها را تهدید می‌کند، بلکه آینده سکونت پایدار در پایتخت را نیز زیر سوال می‌برد.
همچنین دکتر زارع، متخصص زمین‌لرزه و زلزله‌شناسی، فرونشست را یک تهدید مضاعف برای زیرساخت‌های حیاتی شهر از جمله خطوط مترو، پل‌ها، لوله‌های گاز و شبکه‌های برق دانسته و نسبت به هم‌افزایی بالقوه آن با زلزله‌های احتمالی هشدار داده است.
از نگاه کارشناسان، جایگزین‌هایی همچون انتقال آب از سد طالقان یا لار می‌تواند بخشی از مشکل تأمین آب تهران را برطرف کند. پیرهادی نیز در همین رابطه اشاره کرد که ظرفیت انتقال آب از شمال کشور مطرح است. طبق برآوردها، سالانه حدود ۱۰ میلیارد متر مکعب آب باکیفیت از رودخانه‌های شمالی به دریای خزر می‌ریزد. بخشی از این آب می‌تواند با مطالعات جامع زیست‌محیطی، برای تأمین آب تهران مورد استفاده قرار گیرد؛ البته به شرط رعایت کامل ملاحظات زیست‌محیطی در مبدأ و مقصد.
در سوی دیگر ماجرا، فناوری‌های کاهنده مصرف آب در ساختمان‌ها و صنایع که در بسیاری از کشورهای حتی پرباران اجرا می‌شود، در ایران هنوز به‌درستی پیاده نشده است. این ضعف در مدیریت تقاضا، یکی از نقاط تاریک سیاست‌های آبی تهران به شمار می‌رود.
محمد آقامیری، رئیس کمیته عمران و زیرساخت شورای اسلامی شهر تهران نیز درباره این بحران هشدار داده است. وی می‌گوید: «فرونشست زمین در طول سال و در سطحی گسترده بین پنج تا ۱۰ میلی‌متر اتفاق می‌افتد و محوطه وسیعی را در بر می‌گیرد، اما در برخی مناطق، گودال‌هایی ایجاد می‌شود که در اثر فروریزش‌های ناگهانی رخ می‌دهد و خطرناک است؛ افراد یا خودروها را تهدید می‌کند و بعضاً در تهران شاهد آن بوده‌ایم.»
او اضافه کرد: «دلیل این فروریزش‌ها حفاری غیرکارشناسی و خلأ حاصل از ترکیدگی لوله‌ها و امثال آن است. دشت ورامین سال‌هاست دچار فرونشست شده و این پدیده به سمت جنوب، جنوب‌غرب و نهایتاً مرکز تهران در حرکت است. اگرچه فرونشست فعلاً برای تردد خطرناک نیست، اما زیرساخت‌ها را به‌مرور تخریب خواهد کرد و تهدیدی جدی برای لوله‌های آب و گاز به شمار می‌رود.»
وی هشدار داد که با ادامه این روند، پی و شالوده ساختمان‌ها تحت تأثیر قرار می‌گیرد و باعث نشست تدریجی سازه‌ها خواهد شد. آقامیری یکی از دلایل اصلی فرونشست را خشکسالی‌های پیاپی و نبود مدیریت در منابع آبی کشور می‌داند: «برداشت بیش از حد از منابع آب زیرزمینی منجر به تخلیه آبخوان‌ها شده و چون آبی به آن باز نمی‌گردد، سفره‌ها تخریب شده و زمین دچار فرونشست می‌شود.»
او تأکید کرد: «تهران با بحران اساسی در زمینه آب روبه‌روست و باید از مدل کشورهای مشابه با کم‌آبی استفاده کنیم. هنوز اقدامی ویژه در این خصوص صورت نگرفته، هرچند آبخیزداری‌هایی در اطراف تهران برای جلوگیری از تبدیل بارش‌ها به سیل انجام شده است.»
آقامیری همچنین گفت: «از اواخر سال ۱۴۰۰، در کمیته عمران شورای شهر، کارگروهی برای بررسی فرونشست تشکیل دادیم. اساتید تراز اول دانشگاه‌ها دعوت شدند و پس از اعلام نظر، لایحه‌ای برای اقدام عملی تدوین و به شورای عالی استان‌ها فرستاده شد که در نهایت به مجلس تقدیم شد. این طرح که با هدف کنترل و پیشگیری از فرونشست تدوین شده، اکنون در نوبت رسیدگی در صحن قرار دارد. ایرادات مرکز پژوهش‌های مجلس قبلی برطرف شده و وعده‌هایی برای رأی‌گیری پس از بررسی‌های بودجه‌ای داده شده است.»
واقعیت این است که فرونشست تهران دیگر فقط یک موضوع زیست‌محیطی یا فنی نیست؛ این بحران اکنون به مسأله‌ای اجتماعی، اقتصادی و حتی امنیتی بدل شده است. تهران بر روی زمین ترک‌خورده‌ای ایستاده که هر روز بیشتر در خود فرو می‌رود.
اگرچه ورود مسئولان عالی‌رتبه و افزایش حساسیت دستگاه‌ها گامی مثبت است، اما تا زمانی که برنامه‌ای منسجم با رویکرد علمی، جایگزینی راهکارهای پایدار به‌جای برداشت بی‌رویه، و مشارکت جدی شهروندان اجرایی نشود، این شهر هر سال چند سانتی‌متر به فاجعه‌ای غیرقابل بازگشت نزدیک‌تر خواهد شد.
