۲ سال پس از مطالبه جدی مقام معظم رهبری از نهادهای حوزوی، مسئولان تبلیغی این نهادها به ارائه گزارشی از اقدامات تحولی و چالش‌های پیش روی پرداختند.
به گزارش خبرنگار مهر، ۲۱ تیرماه ۱۴۰۲، بیانات هشیارانه و دغدغه‌مندانه مقام معظم رهبری در دیدار با طلاب و مبلغان سراسر کشور، نقطه عطفی در مسیر تحول تبلیغ دینی شد. ایشان با تأکید بر اولویتِ مطلقِ تبلیغ در حوزه‌های علمیه، هشدار دادند که غفلت از این مسئله خطیر، می‌تواند به استحاله فرهنگی بینجامد. این سخنان، نه تنها به عنوان یک مطالبه جدی،که به مثابه نقشه‌راهی برای نهادهای حوزوی و تبلیغی تبدیل شد.
حال، پس از گذشت دو سال از این تأکید تاریخی، گزارش حاضر به بررسی اقدامات تحولی حوزه‌های علمیه و نهادهای وابسته در پاسخ به این دغدغه می‌پردازد؛ از اختصاص یک‌سوم بودجه حوزه به تبلیغ، تا ایجاد شبکه‌های گسترده مبلغان در داخل و خارج از کشور، راه‌اندازی رشته‌های تخصصی تبلیغ، و تقویت کانون‌های عظیم تبلیغی با محوریت «محتوا، آموزش و تربیت». اگرچه مسئولان از دستاوردهای چشمگیر در این مسیر سخن می‌گویند، اما برخی نیز اعتراف می‌کنند که هنوز تا تحقق کامل مطالبات رهبری فاصله زیادی وجود دارد. این گزارش، روایتی است از تلاش‌ها، چالش‌ها و افق‌های پیشِ روی تبلیغ دینی در گام دوم انقلاب.
معاون فرهنگی و امور فرهنگی حوزه‌های علمیه در این زمینه اظهار کرد: بعد از مطالبه مقام معظم رهبری در دیدار ۲۱ تیرماه سال ۱۴۰۲ با مبلغان در خصوص اولویت قرارگرفتن تبلیغ در حوزه‌های علمیه، به گونه‌ای برنامه‌ریزی شد که بیشترین بودجه حوزه‌های علمیه به عرصه تبلیغ اختصاص دارد.
اختصاص یک سوم بودجه حوزه علمیه به مسأله تبلیغ
حجت‌الاسلام والمسلمین حسین رفیعی تصریح کرد: بیش از یک سوم بودجه حوزه‌های علمیه در مساله تبلیغ سرمایه‌گذاری شده است.
این عضو مجلس خبرگان رهبری گفت: برای اینکه چرخه تحول در مساله تبلیغ شکل بگیرد سه گام تعریف کردیم؛ در وهله نخست میان مراکز ستادی حوزه‌های علمیه همچون پاسخ به شبهات، رسانه، آموزش‌های کاربردی و در گام دوم میان نهادهای تبلیغی انسجام خوبی ایجاد شده است. گام سوم ایجاد جبهه فرهنگی در کل کشور است که مقدمات آن در حال فراهم شدن است.
معاون تبلیغ و امور فرهنگی حوزه‌های علمیه با تشریح برخی برنامه‌های تحولی در عرصه تبلیغ اظهار کرد: یکی از برنامه‌های تحولی، ارتقاء فصول تبلیغی است. در گذشته، بیشترین حجم تبلیغ به ایام محرم و رمضان محدود می‌شد، اما امروز ایام تابستان، عید نوروز، دهه فجر و… مشمول مناسبت‌های تبلیغی می‌شود.
حجت‌الاسلام رفیعی افزود: در حوزه بین الملل تعداد قابل توجهی از مبلغان در خارج از کشور فعالیت‌های موثر تبلیغی دارند. به عنوان مثال در موسم اربعین ۵۰۰ مبلغ زباندان، آموزش دیده و حضور فعال تبلیغی دارند.
فعالیت تبلیغی ۱۷۰ طلبه و استاد نخبه
وی با اشاره به اعزام اساتید و طلاب برجسته به مکان‌های تبلیغی، گفت: ۱۷۰ طلبه و استاد نخبه حوزه علمیه که اسامی آنها در بنیاد نخبگان ثبت شده، در میدان تبلیغ حضور دارند.
وی با بیان اینکه گرایش اساتید حوزه به مساله تبلیغ دوچندان شده است، تصریح کرد: از ۱۳ هزار استاد حوزه‌های علمیه، نزدیک ۶ هزار نفر در عرصه تبلیغ فعال هستند.
عضو مجلس خبرگان رهبری اظهار کرد: هزار و ۷۶ گروه تبلیغی در کشور داریم که این گروه‌ها هویت جدیدی پیدا کرده‌اند.
حجت‌الاسلام رفیعی بیان داشت: در ساختار حوزه علمیه، مدیریت تبلیغ در دانشگاه‌ها ایجاد شد و رویکرد آن پرهیز از تصدی‌گری و واسپاری امور به گروه‌های تبلیغی است.
وی از راه‌اندازی رشته‌های تخصصی تبلیغی در سطوح تحصیلی سه و چهار خبر داد و اظهار کرد: ۲۴ مرکز تبلیغ اینترنتی در استان‌های کشور راه‌اندازی کردیم که برخی از تولیدات این مراکز از شبکه‌های صدا و سیما پخش می‌شود.
وی برگزاری طرح تربیت خطیب را یکی از اقدامات حوزه علمیه در مسیر تحقق مطالبات مراجع تقلید ذکر کرد و افزود: برای اجرای این طرح، آموزش‌های مهارتی و کاربردی خوبی برای حدود ۲۵ طلبه بااستعداد در مجتمع تبلیغ برگزار شده و بعضی از خروجی‌های این طرح قابل اشاره است.
حجت‌الاسلام رفیعی با بیان اینکه فرایندهایی تعریف شده که اقدامات تحولی در عرصه تبلیغ به نتیجه برسد، بیان داشت: تمام همت و تلاش خودمان را به کار می‌بندیم تا مطالبات امام جامعه پیاده سازی شود.
حوزه علمیه میدان‌دار عرصه تبلیغ
معاون فرهنگی و تبلیغی سازمان تبلیغات اسلامی نیز تبیین اسلام ناب را مأموریت مستقیم این سازمان برشمرد و اظهار کرد: سازمان تبلیغات اسلامی تلاش و همت خود را بر این قرار داده که در عرصه تبلیغ از همه ظرفیت‌های موجود استفاده کند. بنای ما بر تعامل، هم افزایی، تسهیل‌گیری و پشتیبانی از نهادهای تبلیغی است.
حجت‌الاسلام والمسلمین رضا عزت زمانی بیان داشت: در مسأله تبلیغ، حوزه علمیه میدان‌دار است و خطاب اصلی مقام معظم رهبری، حوزه‌های علمیه است، بنابراین سازمان تبلیغات اسلامی در حرکت‌های جمعی، خود را در کنار حوزه می‌بیند و اگر طرح‌هایی در عرصه تبلیغ وجود دارد به صورت جمعی و همکاری با نهادهای تبلیغی پیش می‌برد.
وی در خصوص مطالبه مقام معظم رهبری از نهادهای تبلیغی، گفت: آنچه که ۲۱ تیر ۱۴۰۲ از سوی رهبر معظم انقلاب مطرح شد، راهکار نهایی آن راه‌اندازی کانون‌های عظیم تبلیغی بود. کانون هایی که سه گانه محتوا، آموزش و تربیت را پیش می‌برند. ما در سازمان تبلیغات اسلامی تلاش می‌کنیم میدان را در این حوزه پیش ببریم.
وی افزود: برای گره‌زدن سه‌گانه محتوا، آموزش و تربیت مدرسه شمع را تعریف کردیم. در این مدرسه، اساتید به آموزش مبلغان می‌پردازند. در ماه مبارک رمضان و طرح زندگی با آیه‌ها نزدیک ۵۰ هزار طلبه با محوریت ۱۸ استاد و در ماه محرم ۳۹ هزار نفر دوره با محوریت ۱۴ استاد آموزش دیدند. بنابراین هر استاد با شاگردانش و محتوایی که ارائه می‌کند، در واقع سبکی از کانون‌های تبلیغی را شکل می‌دهد.
ثبت نام ۱۳۰ هزار مبلغ در سامانه شمع
به گفته معاون فرهنگی و تبلیغی سازمان تبلیغات اسلامی، سامانه شمع وظیفه ساماندهی مبلغان را برعهده دارد و تاکنون ۱۳۰ هزار مبلغ در این سامانه ثبت نام کردند.
وی تأکید کرد: رویکردهای حاکمیت را در سازمان تبلیغات اسلامی تغییر داردیم و محور و ملاک ما، تبلیغ در میدان است. چون بسیاری از طلبه‌هایی که در میدان هستند، از نهادهای تبلیغی حکم نمی‌گیرند.
حجت‌الاسلام عزت زمانی حمایت ویژه مرکز خدمات حوزه‌های علمیه و دفتر مقام معظم رهبری از مبلغانی که در میدان تبلیغ هستند را مهم دانست و افزود: تقویت فعالیت‌های بومی مستمر مورد توجه است.
وی اظهار کرد: در دو سال اخیر حمایت از تبلیغ بانوان به صورت ویژه مورد توجه قرار گرفت، به گونه‌ای که حدود ۴۰ درصد از ۱۳۰ هزار مبلغ سامانه شمع، خانم‌های مبلغه هستند.
نسبت به مطالبه مقام معظم رهبری عقب هستیم
معاون فرهنگی و تبلیغی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم نیز معتقد است که همه نهادهای حوزوی و تبلیغی نسبت به مطالبه‌ای که مقام معظم رهبری در خصوص اولویت قرارگرفتن تبلیغ داشتند عقب هستند.
حجت‌الاسلام والمسلمین سعید روستاآزاد گفت: اگر تبلیغ بخواهد ماموریت اول حوزه باشد که الان نیست، باید در جذب و بکارگیری طلاب و نقش دهی به تبلیغ یک انقلاب و دگرگونی قابل توجهی رخ بدهد که مطالبه مقام معظم رهبری تحقق یابد.
وی ایجاد کانون‌های عظیم تبلیغی را یکی از مطالبات مقام معظم رهبری در مسأله تبلیغ ذکر کرد و افزود: رهبر معظم انقلاب بیان فرمودند که منظور از کانون‌های عظیم تبلیغی، مجموعه‌های بزرگی است که با سه محور تربیت مبلغ، تولید محتوا و تولید روش‌ها و قالب‌های تبلیغی فعالیت می‌کنند.
حجت‌الاسلام روستاآزاد افزود: به منظور پاسخ به مطالبه مقام معظم رهبری در خصوص ایجاد کانون‌های عظیم تبلیغی، جشنواره جنات طراحی شده که با هماهنگی و همکاری همه مجموعه‌های حوزوی در حال برگزاری است.
وی با بیان اینکه این جشنواره ناظر به مأموریت دوم و سوم کانون‌های عظیم تبلیغی است، اظهار کرد: حدود هزار مجموعه و فرد مبلغ در این جشنواره شرکت کردند و با حدود ۸۰۰ نفر مصاحبه و در سایت جنات بارگزاری شد. امیدواریم مراسم اختتامیه جشنواره جنات پایان تابستان برگزار شود.
ایجاد رشته‌های تخصصی در حوزه‌های علمیه خواهران
معاون فرهنگی و تبلیغی حوزه‌های علمیه خواهران نیز در مورد اولویت تبلیغ در حوزه‌های علمیه اظهار کرد: سخنرانی ۲۱ تیر ۱۴۰۲ مقام معظم رهبری در مورد تبلیغ، مسیر روشن‌تری پیش روی حوزه‌های علمیه گذاشته است. این اولویت اول بودن تبلیغ یک امر دفعی نیست بلکه یک امر تدریجی است.
حجت‌الاسلام والمسلمین آرش رجبی گفت: مقام معظم رهبری در همان سخنرانی اشاره داشتند که اگر همین الان این مسأله شروع شود شاید ۵ سال آینده به نتیجه برسد. بنابراین این رویکرد به مثابه یک علت غایی است که باید در نظام آموزشی، تربیتی و پژوهشی ما لحاظ شود تا ثمره آن در تبلیغ دیده شود.
وی توجه به آموزش‌های پایه و تکمیلی، ایجاد رشته‌های متناسب با امر تبلیغ و تخصصی شدن تبلیغ را مهم دانست و افزود: در حوزه‌های علمیه خواهران در سطح ۲ گرایش تبلیغ ایجاد شده و در سطح ۳ سه رشته طراحی شده که شامل رشته‌های «تبلیغ رسانه و فضای مجازی»، «خطابه و سخنوری» و «تبلیغ کودک و نوجوان» است.
وی با بیان اینکه راه‌های طی نشده در مسیر اولویت قرارگرفتن تبلیغ، فراوان است، اظهار کرد: پس از فرمایشات مقام معظم رهبری سعی کردیم تبلیغ را به صورت فرایند در دو مجموعه ببینیم. یکی از این مجموعه‌ها مطالعات فرهنگی و تبلیغی است که در این عرصه بر طراحی نظام فرهنگ و تبلیغ متمرکز شدیم. این طراحی انجام شده و منتظر تصویب شورای سیاست‌گذاری حوزه‌های علمیه خواهران هستیم. البته در این مسیر آسیب شناسی و نیازسنجی‌های عمومی و تخصصی، طراحی الگوهای توزیع مبلغان در سراسر کشور، رصد فرهنگی و سنجش افکار و آینده پژوهی، تجربه نگاری و… انجام شده است.
راه‌اندازی ۲۵۰ قرارگاه فرهنگی
حجت‌الاسلام رجبی افزود: در حوزه عملیات فرهنگی بر مساله شبکه سازی و راهبری فرهنگی و تبلیغی و ایجاد قرارگاه‌های فرهنگی با محوریت مدرسه علمیه متمرکز شدیم. مدارس علمیه خواهران علاوه بر کارکرد آموزشی و پژوهشی، کارکرد تبلیغی نسبت به محیط پیرامون خودشان دارند. در این راستا ۲۵۰ قرارگاه فرهنگی ایجاد شده و هزار و ۲۰۰ موسسه ذیل این قرارگاه‌ها فعالیت دارند. مشاوران تربیتی مدارس علمیه خواهران، هم به طلاب مشاوره می‌دهند و هم به مردم محله.
وی گفت: یکی دیگر از ظرفیت‌های تبلیغی، کانون‌های دانش آموختگان و سازمان‌های مردم نهاد هستند که مجوزهای رسمی دارند و در زمینه آسیب‌های اجتماعی در حال فعالیت هستند.
حجت‌الاسلام رجبی یکی دیگر از عرصه‌های فعالیت حوزه‌های علمیه خواهران را پشتیبانی محتوایی، آموزش و توانمندسازی مبلغان دانست و اظهار کرد: آموزش مهارت‌ها در زمینه‌ها و موضوعات مختلف در دستور کار بوده است. در این زمینه مرکز آموزش و توانمندسازی مبلغان را طراحی کردیم که دوره‌های هدفمند را برگزار می‌کند. در سامانه نجم (ثبت گزارش‌های حوزه‌های علمیه) همه فعالیت‌ها و توانمندی‌ها نشان‌دار می‌شود و مبلغان بر اساس این نشان‌ها بکارگیری می‌شوند.
وی در مورد ماهیت فعالیت‌ها و عملیات تبلیغی در مناسبت‌های مختلف گفت: آنچه که ما از نظام فکری مقام معظم رهبری فهم کردیم، فعالیت تبلیغی در بین مردم زیستن و نقش هدایت را ایفاکردن است نه موسم‌های تبلیغی. رویکرد ما انجام فعالیت‌های تبلیغی دائم و مستمر است. ظرفیت عظیم مبلغان در عرصه‌های مختلف نسبت به تکالیفی که برای آنها ایجاد می‌شود، مثل انتخابات، ایام اربعین، اعتکاف، حضور در بند بانوان زندان، عرصه رسانه و… قابل کتمان نیست.
دو سال پس از فراخوان تاریخی مقام معظم رهبری در ۲۱ تیر ۱۴۰۲، حوزه‌های علمیه و نهادهای تبلیغی گام‌های بلندی در مسیر تحول تبلیغ دینی برداشته‌اند. از اختصاص یک‌سوم بودجه حوزه به امر تبلیغ تا راه‌اندازی ۲۵۰ قرارگاه فرهنگی و ثبت‌نام ۱۳۰ هزار مبلغ در سامانه‌های تخصصی و…، همگی نشان از عزم جدی برای پاسخگویی به این مطالبه مقام معظم رهبری دارد.
اگرچه اقدامات انجام شده نویدبخش است، اما مسئولان به خوبی واقفند که تا تحقق کامل چشم‌انداز ترسیم شده از سوی مقام معظم رهبری فاصله زیادی وجود دارد. حوزه‌های علمیه اکنون در مسیر تاریخی خود قرار گرفته‌اند – مسیری که موفقیت در آن مستلزم تداوم این حرکت تحولی، پرهیز از روزمرگی و توجه به تاکیدهای مکرر مقام معظم رهبری درباره «اهمیت تبلیغ اثرگذار» است. آینده نشان خواهد داد که آیا این نهاد کهن می‌تواند در عصر جدید، نقش بی‌بدیل خود را در صیانت از فرهنگ اسلامی – ایرانی به خوبی ایفا کند یا خیر.
