ساری – تاسوعای حسینی در مازندران همراه با رسم هایی است که قدمت آن به تاریخ شیعه و عزاداری مردم دیار علویان برمی گردد.
خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: محرم و واقعه عاشورا یکی از کم‌نظیرترین رویدادهای تاریخ جهان است، واقعه‌ای که هم از نظر کیفیت وقوع، هم از نظر عظمت مصیبت و هم از نظر جاودانگی در یادها و آثار اجتماعی با هیچ ماجرای دیگری قابل مقایسه نیست.
پیامد تکرار عزاداری آن حضرت در هر سال بهترین عامل هشداردهنده و بیدارکننده در راستای حق‌طلبی و ظلم‌ستیزی در هر برهه‌ای از زمان است.
علویان طبرستان یا سفیدجامگان زیدی علوی، نخستین دولت شیعی در ایران بود. از این‌رو مازندران به عنوان خاستگاه نخستین حکومت شیعی علوی در ایران پرسابقه‌ترین تاریخ را در برگزاری مراسم عزاداری ماه محرم داشته و نقش تأثیرگذاری در ترویج فرهنگ و ارزش‌های قیام عاشورا دارد.
بر همین اساس متناسب با جغرافیای مکانی استان، آئین‌ها و مراسم ویژه ای در ماه محرم و صفر برگزار می‌شود که برخی از آنها متأسفانه به فراموشی سپرده شده‌اند. «کرب‌زنی»، تعزیه‌خوانی، سینه زنی، عَلَم گردانی، اطعام دهی در مساجد و تکایا و حسینیه‌ها و مراسم شام غریبان و چند آئین دیگر از جمله رسوم دیار علویان است. اما برخی مراسم نیز در زمره آئین‌های قدیمی و کهن مازندران است که هنوز برخی از آنان در جای جای استان دیده می‌شود.
مراسم چِل کاسه
«چل کاسه» یا چهل کاسه نام مراسم نذری و فراموش شده در شب عاشوراست؛ عزاداران با نیات قبلی در شب عاشورا، گوشه‌ای از مسجد و تکیه می‌ایستادند و از برنج‌هایی که در سینی‌های مختلف برای پذیرایی عزاداران دست به دست می‌شد اندکی برنج برمی‌داشتند. در واقع هر فردی که حاجتی در دل داشت به عنوان تحفه، مشتی از هر سینی به تبرک برمی‌داشت.
این عمل تا چهل سینی تکرار می‌شد اما اگر در یک مجلس یا هر تکیه احتمال استفاده از چهل سینی برای اطعام عزاداران فراهم نمی‌شد، برای آنکه برداشتها به ۴۰ برسد، افراد به تکیه‌ها و حسینیه‌های محلات دیگر می‌رفتند تا چهل کاسه تکمیل شود. در پایان فرد جمع‌آوری‌کننده از این برنج استفاده می‌کرد.
در مناطق کوهستانی نام این مراسم به «هفت کاسه» موسوم بوده و غذا از هفت بشقاب برداشته می‌شد.
مراسم لال پله
«لال پله» مراسمی است که زنان در شب عاشورا به نیت برآورده شدن حاجت و نذر خود برگزار می‌کنند. در این شب برخی زنان با چهره پوشیده و به صورت ناشناس با دیگ و قاشقی در دست به در ۷ خانه می‌روند و بدون سخن گفتن با قاشق به کف دیگ می‌کوبند، صاحبخانه در ظرف آنها مقداری پلو می‌ریزند، مجریان این آئین، پلوی دریافتی را متبرک دانسته و معتقدند با خوردن آن به نیت خود می‌رسند یا دردها و بیماری‌هایشان شفا می‌یابد.
آئین ذوالجناح خوانی
این مراسم از آئین‌های روز تاسوعا و عاشورا است، ذوالجناح نام اسب امام حسین (ع) بود. این مراسم بعد از رسیدن دسته‌های عزادار مهمان به حسینیه مقصد و پس از پایان زنجیرزنی و سینه زنی برگزار می‌شود؛ در برگزاری این مراسم پارچه‌های پهن و بلندی را با لکه‌های قرمز روی گردن پیشانی و پالان اسب می‌اندازند، به گونه‌ای که تا قسمت پایین شکم اسب را بپوشاند.
مداحان ذوالجناح‌خوان پیاده یا سوار بر ذوالجناح از سرنوشت امام حسین (ع) می‌گویند. معمولاً هرکدام از خوانندگان یک بند از شعری را که شامل چند بیت است به نوبت خوانده و در هنگام خواندن نوحه، یک نفر مسئول جمع آوری مبالغ نذری مربوط به ذوالجناح می‌شود. گاهی برخی از عزاداران فرزندان خردسال خود را دقایقی کوتاه سوار بر اسب ذوالجناح می‌کنند، در پایان عزاداران پس از ذوالجناح‌خوانی برای ادامه مراسم وارد حسینیه می‌شوند.
تعزیه زنانه
براساس آنچه در برخی از منابع دوران قاجار آمده است، در شماری از خانواده‌های صاحب منصب به ویژه حرم‌سرای ناصرالدین‌شاه، زنان هنرمند و با ذوق به اجرای مجلس تعزیه می‌پرداختند. در این اجراها به عکس مجالس معمول، زنان نقش شخصیت‌های تعزیه را بر عهده می‌گرفتند و فقط زنان در این نوع مجالس شرکت می‌کردند.
یکی از دختران فتحعلی‌شاه از آفرینندگان تعزیه زنانه معرفی شده است. امروزه این نوع عزاداری بیشتر در خراسان توسط زنان عربی مقیم مشهد مقدس به مدت ۴۰ شب با حضور زنان به شکل باشکوه انجام می‌شود اما در مازندران این شکل تعزیه‌خوانی از شکل خود خارج شده و بیشتر به صورت روضه خوانی زنانه در محرم و صفر از سوی زنان مازندران برگزار می‌شود.
آئین‌های عزاداری در مازندران بسیار متنوع بودند اما بسیاری از آنها اکنون فراموش شده و یا به سبب فوت بزرگان و قدمای روستاها و تغییر سبک‌های عزاداری کنار گذاشته شده‌اند. به عنوان مثال در برخی از روستاهای بابل برای بیان عظمت قیام عاشورا و بیان این مصیبت عظما که همه عالم را محزون کرده است آئینی در شب تاسوعا برگزار می‌شد. در این آئین تعدادی از جوانان متشکل از هفت نفر با پوشیدن لباس مشکی و نقاب به چهره با چوب نازکی در دست که از درخت توت می‌گیرند در اطراف مسجد و حسینیه رفته و با ذکر یا حسین عزاداری می‌کنند.
در این آئین این افراد با کوبیدن پاها به شکل صدادار حضور خود را به مردم اعلام می‌کنند و به کسانی که به آنها نزدیک شده و مانع عزاداری می‌شوند با چوب می‌زنند. این آئین عزاداری از شب تا صبح عاشورا با سینه زدن و یاحسین گویان ادامه دارد اما امروزه این آئین به فراموشی سپرده شد.
سنت فرمازنون
مازندران مملو از رسم‌های ناب و بکر عاشورایی است که همچنان طی قرن‌ها با شور و حال خاصی برگزار می‌شود و عشق و ارادت به خاندان نبوی و علوی، راز ماندگاری این آئین‌ها است.
«فرمازنون» یا «فرما بزوئن» از جمله آداب و رسوم مازندرانی‌ها است و اعتقاد دارند، هیچیک از عزاداران و سوگواران حسینی نباید تشنه یا گرسنه بمانند، درب خانه‌های مازندران به روی سوگواران در تاسوعا و عاشورا گشوده است.
سنت فرمازنون در برخی روستاهای شهرستان بابل مانند درونکلا، روستاهای بادله و اسرم ساری، شهیدآباد بهشهر برخی مناطق دیگر انجام می‌شود. اما معروف‌ترین منطقه اجرای این رسم شهر سورک در ۵ کیلومتری مرکز استان است که هر سال در روز عاشورا شهروندان آن بر اساس رسمی دیرینه اطعام‌دهی به مهمانان و عزاداران امام حسین (ع) را انجام می‌دهند.
